Artificiële intelligentie (AI) is een hype, maar wel een blijvende die een enorme impact zal hebben op de maatschappij van morgen. De AI munt heeft echter twee zijden. Aan de ene kant biedt AI een scala van nieuwe mogelijkheden, zoals gepersonaliseerde zorg of onderwijs. De andere kant van de medaille baart zorgen in relatie tot ethische vraagstukken, onder meer omtrent eigenaarschap van data en privacy. Denk aan het sociale rating systeem dat de Chinese overheid heeft geïntroduceerd.
China’s social credit system[i]
“Critics of China’s social credit system say it is an Orwellian tool of social monitoring and political repression; but the Chinese government says it is a way of boosting administrative efficiency and encouraging trust and moral behaviour by its citizens. People can be blacklisted for transgressions such as smoking on trains, using expired tickets or failing to pay fines, as well as spreading false information or causing trouble on flights, according to statements released by China’s National Development and Reform Commission in March.
Citizens with high credit scores can access better hotels, rental homes and even schools; while those with low credit scores can be temporarily or permanently banned from taking planes or trains, as happened to 6.15 million people in 2017, on the government’s own figures. A pilot version of the scheme run this year in Hangzhou City reportedly saw citizens with high social credit ratings get free access to gym facilities and shorter public hospital waiting times.”
Naast de komst van social media, waardoor mensen altijd met elkaar verbonden zijn met behulp van technologie (zoals Facebook), worden steeds meer spullen met elkaar verbonden door het Internet of Things (IoT). Denk aan de intelligente koelkast (met camera’s!)[ii] die bijhoudt tot hoe lang producten houdbaar zijn en tijdig nieuwe producten kan bestellen als deze bijna op zijn. Een derde ontwikkeling is die van het met elkaar verbinden van gebouwen en zelfs hele omgevingen (smart cities), waar bedrijven zoals UN Sense op inspelen[iii].
Artificiële intelligentie is een containerbegrip geworden voor alles wat met digitalisering te maken heeft en intelligent (smart) wordt. In dit blog wordt ingegaan op een aantal relevante thema’s onder de noemer van AI: robotica, virtual/augmented reality, taaltechnologie en serious games. Daarnaast worden illustraties gegeven voor denkbare toepassingen.
De menselijk kant van artificiële intelligentie
Artificiële intelligentie gaat over de ontwikkeling van slimme algoritmen, gebaseerd op de grondstof big data. Hoe groter en gerichter de dataset, hoe nauwkeuriger het algoritme werkt. Enerzijds is het volume essentieel om steeds preciezere uitspraken te kunnen doen. Anderzijds is de richting cruciaal, denk aan de context waarin een algoritme meer of minder goed werkt.
De menselijke kant van AI is hierbij doorslaggevend: in welke mate zijn (welke groepen van) mensen (in meer of mindere mate) bereid bepaalde technologie in een specifieke context te gebruiken? Daarnaast spelen evident ethische vraagstukken een rol, zoals rond privacy. Het design van AI vormt daarmee een belangrijke spil. Kennis hieromtrent staat vandaag de dag nog in de kinderschoenen.
Deze te ontwikkelen kennis is te vertalen naar een diversiteit van prototypen, producten en diensten. Bij prototypen en producten valt te denken aan de ontwikkeling van een avatar als nieuwslezer of slimme software, zoals eye-tracking in de transportsector. Bij diensten kan bijvoorbeeld worden gedacht aan maatwerk trainingen (professional education) voor organisaties.
Artificial Intelligence
“The global GDP will be up to 14% higher in 2030 as a result of the accelerating development and take-up of Artificial Intelligence – the equivalent of an additional US$15.7 trillion”[iv]
Artificiële intelligentie kan worden ingedeeld volgens onderstaande schema naar type systeem en naar al dan niet betrokkenheid van mensen. Daarbij wordt inzichtelijk dat AI enerzijds banen gaat kosten (no-human-in-the-loop), maar anderzijds ook nieuwe banen genereert (human-in-the-loop)[v].
AI thema’s
De thema’s die hieronder worden beschreven zijn niet uitputtend, maar illustratief voor de relatie tussen AI en de mens. Deze thema’s en illustraties van AI toepassingen zijn geïnspireerd op MindLabs in Tilburg[vi]: een nieuw ecosysteem op het snijvlak van gedrag en nieuwe technologieën waar onderwijs, onderzoek en ondernemerschap in elkaar overlopen.
Virtual reality en augmented reality
De groeipotentie voor virtual reality (VR) en augmented reality (AR) is substantieel te noemen. Zo heeft de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij (BOM) in 2017 onderzoek gedaan naar virtual- en augmented reality[vii]: “Uit het onderzoek blijkt dat Brabantse ontwikkelaars zich vooral richten op bedrijfsspecifieke VR/AR content voor de Nederlandse markt. Gemiddeld verwachten ze dat hun binnenlandse omzet met 49% zal toenemen, terwijl hun omzetgroei vanuit Europa en de rest van de wereld blijft steken op respectievelijk 21% en 18%”.
Virtual and mixed reality gaat in de kern over de versmelting van de werkelijke wereld met de virtuele wereld; daarbij kan onderscheid worden gemaakt naar virtual reality, augmented reality of mixed reality. Virtual reality kent een scala aan toepassingsdomeinen van educatie tot gezondheidszorg en entertainment tot veiligheid. Bij mixed reality (MR) raken de echte en de virtuele wereld elkaar (zoals met behulp van de Microsoft Hololens). Augmented reality voegt een extra laag of dimensie toe aan de werkelijkheid. Het populaire spel Pokémon Go uit 2016 is hierbij illustratief. De mate waarin een virtuele wereld als ‘echt’ wordt ervaren is bepalend voor het succes. Dit kan per persoon, situatie en context variëren.
Virtual- en augmented reality zijn breed inzetbaar langs een scala van toepassingsdomeinen, zoals training, onderhoud, assemblage, productie, logistiek, leisure, retail, defensie en zorg. Ter illustratie van zorg als toepassingsdomein verwacht Goldman Sachs (BOM, 2017) dat er wereldwijd een potentieel is van circa 8 miljoen artsen en verpleegkundigen voor toepassingen met VR- en AR-technologie. De verwachting is zelfs dat in 2020 circa 800.000 artsen en verpleegkundigen VR- en AR-technologie gebruiken, een getal dat in 2025 naar verwachting verder oploopt tot 3,4 miljoen (4,5 miljard euro markt in 2025).
Groei in VR/AR
“Goldman Sachs heeft drie verschillende prognoses opgesteld van de marktontwikkeling van VR/AR. Hierbij worden markten verwacht van respectievelijk euro 20 miljard, euro 70 miljard en euro 160 miljard, waarbij een onderscheid wordt gemaakt naar hardware (infrastructuur) en software (tools & platformen, applicaties & content). Goldman Sachs verwacht dat de volgende negen branches zullen fungeren als aandrijvers van de markt: videogames, live evenementen, video entertainment, zorg, vastgoed, retail, onderwijs, engineering en defensie. Er wordt verwacht dat binnen de branches: videogames, zorg en engineering, de grootste softwaremarkten zullen ontstaan. De omvang van de hardwaremarkt zal ongeveer vertienvoudigen in de periode van 2015 tot 2020. Deze markt zal naar verwachting tussen 2020 en 2021 een explosieve groei doormaken, waardoor de omvang van de hardwaremarkt in de periode van 2020 tot 2025 ongeveer zal stijgen met 460%. Over de toekomstige omvang van de softwaremarkt bestaat wat onduidelijkheid, mede als gevolg van verschillen in gehanteerde definities.” (BOM, 2017)
De BOM maakt in haar rapportage echter diverse kanttekeningen bij deze cijfers en de cijfers van andere onderzoeksrapporten, omdat veel informatie ontbreekt en de beschikbare informatie met enige regelmaat tegenstrijdig is. Op basis daarvan heeft de BOM gewerkt met gewogen gemiddelden om toch een plausibel beeld te geven.
Binnen de waardeketen van virtual reality lijken in de relatie met de gebruikers met name kansen te liggen in de ontwikkeling van content. De ontwikkeling van hardware of tools ligt minder voor de hand. Denk bijvoorbeeld aan content en interfaces voor augmented reality ten behoeven van onderhoud of productie. Ook op de ‘cross-over’ robotica en VR/AR liggen kansen, zoals bij robots waar virtual- en augmented reality op afstand kunnen helpen in de visualisatie van data rond periodieke schoonmaak van apparatuur of machines. Het bedrijf Van Mourik uit Tilburg experimenteert hier al mee in de context van een Europees programma ‘Smart Tooling’[viii].
Robotica en avatars
Robotica als AI thema gaat in de kern over de interactie tussen mens en robots of ‘computational agents’. Deze computational agents kunnen diverse vormen aannemen, variërend van een robot in de zorgsector (als gezelschap voor ouderen) of het onderwijs (als interactieve docent), tot in de journalistiek (als persoonlijke nieuwslezer). Interessant vraagstuk hierbij is bijvoorbeeld in hoeverre een robot of avatar er uit mag zien als een echt mens: “De ‘uncanny valley’ is het punt waarop robots eng worden, omdat ze ‘net echt’ zijn”[ix].
De markt voor robotica is de afgelopen jaren fors gegroeid en de verwachting is dat deze groei doorzet: “Robotics market grew with 15,4% in 2016 to US$20.9 billion; by 2025 this market can grow to US$73 billion”[x]. In 2015 heeft de BOM hier een marktverkenning naar uitgevoerd en geconcludeerd dat juist Brabant als hightech provincie uitstekend is gesitueerd voor de robotica markt[xi]. Diverse ondernemers zijn ook in opkomende niches gesprongen, zoals Smart Robotics[xii], een uitzendbureau voor slimme robots.
Groei in robotica
“De verwachting is dat de vraag naar industriële robots de komende jaren met gemiddeld 12 procent per jaar groeit. Dat betekent dat de verkoop in vier jaar tijd zal stijgen van 200.000 naar bijna 300.000 exemplaren op jaarbasis. Anders dan de industriële roboticamarkt is de markt voor service robots nog jong en pluriform zonder duidelijke marktleiders. Deze markt is met een waarde van 5,3 miljard dollar vooralsnog een stuk kleiner dan die voor industriële robots, maar gaat de komende jaren exploderen. Dat geldt voor zowel de professionele markt als de consumentenmarkt, die totaal andere kenmerken vertonen. In de afgelopen vijf jaar is door investeringsmaatschappijen een vermogen van in totaal 1,4 miljard dollar geïnvesteerd in deze sector, waarvan alleen al 568 miljoen dollar in 2014.8 In absolute aantallen is de professionele markt met 21.000 service robots relatief klein, maar die robots vertegenwoordigen wel een waarde van maar liefst 3,6 miljard dollar. Dat is meer dan twee keer zoveel als de waarde van de consumentenmarkt, die maar liefst 4,0 miljoen robots telt. Voor de komende drie jaar wordt gerekend op een verzesvoudiging van het aantal professionele service robots en een verachtvoudiging van het aantal robots voor persoonlijk gebruik. De roboticamarkt zal de komende jaren exponentieel groeien. De groei komt deels voor rekening van de eerste generatie robots die al vanaf de jaren zeventig vanwege hun snelheid, precisie en betrouwbaarheid worden ingezet in fabrieken en magazijnen. Verreweg de grootste groei is echter afkomstig van een nieuwe generatie robots: de servicerobots die mensen kunnen ondersteunen, assisteren en met hen kunnen samenwerken. Met name deze tweede generatie robots biedt kansen voor Nederland, zeker gezien de lage robotdichtheid in vergelijking met andere Europese landen zoals Duitsland, Zweden, Denemarken en België.” (BOM, 2015)
In de discussie over in hoeverre robots werk overnemen versus dat robots nieuwe banen creëren is het NRC artikel van 24 oktober 2017 Maak kennis met de cobot[xiii] illustratief. In dit artikel wordt aangegeven dat samenwerking tussen mensen en cobots zich steeds verder ontwikkelt. De cobots kunnen het zware werk uit handen nemen, waarbij de mens controleert en toezicht houdt. In Eindhoven wordt hiermee geëxperimenteerd in het programma ‘Empowered by robots’.
In de technologische ontwikkelingen van robotica worden vier technologiedomeinen onderscheiden: manipulatie, perceptie, navigatie en cognitie. Manipulatie (eerste generatie robots) is in eerste instantie de focus geweest, vandaag de dag wordt het steeds relevanter om perceptie, navigatie, maar vooral ook cognitie beter te begrijpen en daar slimme algoritmen voor te ontwikkelen (tweede generatie robots).
Kruisbestuiving wetenschap en bedrijfsleven
“Willen we de kansen grijpen, dan zullen onderzoeksinstellingen, bedrijven uit de robotica-industrie en bedrijven uit de verschillende marktdomeinen hun krachten nog meer moeten bundelen. Door kruisbestuiving kunnen we verschillende technologieën met elkaar integreren en verbinden met de marktdomeinen. Alleen dan kunnen we concrete toepassingen ontwikkelen die tegemoet komen aan de problemen uit de markt. Gebruik makend van de financiële middelen die beschikbaar zijn, kunnen we dan de kloof tussen wetenschap en bedrijfsleven dichten.” (BOM, 2015)
Serious games
Serious games betreffen games gericht op (maatschappelijke) toepassingsdomeinen waarbij de games veelal mensen helpen keuzes te maken door situaties te simuleren, zoals in toepassingsgebieden van veiligheid, onderwijs en gezondheid. Denk bij veiligheid aan simulaties voor de brandweer om verschillende situaties te kunnen oefenen, of hoe mensen het beste kunnen worden voorbereid op het uitvoeren van een missie (defensie).
Bij onderwijs kan worden gedacht aan games zoals DuoLingo[xiv] waarbij een vreemde taal wordt geleerd met behulp van gamification elementen. Hoe kun je verschillende soorten gebruikers motiveren elke dag toch weer een les te doen? In relatie tot gezondheid bestaan reeds vele applicaties om mensen te motiveren om gezond te gaan eten, te stoppen met roken of om meer te gaan bewegen.
De interactie tussen de gebruiker en de technologie hierachter is echter niet altijd optimaal. Er zijn nog veel vragen rondom het succesvol beïnvloeden van menselijk gedrag, voor verschillende doelgroepen en in verschillende contexten. Gamification elementen uit de entertainment games (zoals Angry Birds, Grand Theft Auto, of Minecraft) worden dan ook steeds vaker benut voor serious games toepassingen.
De markt voor (serious) games kent stevige groeicijfers: “The Serious Game market can grow to US$5.448,82 million in 2020 with an average growth of 16.38% between 2015-2020”[xv]. Het aantal game bedrijven in Nederland specifiek zit ook in de lift en steeg in de periode 2011-2015 met 42% van 320 naar 455 bedrijven en een omzet van 155-215 miljoen euro. Het aantal professionals in de Nederlandse game industrie steeg in dezelfde periode van 2730 naar 3030 werkenden, aldus de Games Monitor 2015 van de Dutch Game Garden[xvi].
Taaltechnologie
Taaltechnologie beslaat een breed spectrum van technologieën zoals spraakherkenning, spraaksynthese, maar ook andere technologieën zoals het clusteren van teksten en extraheren van inhoud uit teksten. Het lijkt heel vanzelfsprekend hoe we dagelijks al gebruik maken van bijvoorbeeld spraakherkenning via onze smart phones, zoals Siri van Apple, maar hier zit een complexe wereld achter.
De ontwikkeling van taaltechnologie zit in een stroomversnelling[xvii]. Een bekend voorbeeld is real-time fact checking, zoals bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen eind 2016. Taaltechnologie speelt hier een belangrijke rol. Een ander voorbeeld raakt aan het automatisch genereren van nieuws met behulp van taaltechnologie. Hoe betrouwbaar vinden we dat, of onder welke condities achten we dit neutraal nieuws?
De afgelopen jaren ontstaat gestaag steeds meer aandacht voor de menselijke maat in dit verband: zitten mensen wel te wachten op bepaalde (toepassingen van) technologieën, op welke manier en voor welke doelgroepen slaat iets in meer of mindere mate aan? Waarom kan technologie in de ene context wel bruikbaar zijn en in de ander niet, of minder goed?
Ook komen hier ethische vraagstukken bij kijken. Denk aan het bellen van de kapper voor een afspraak, zoals met Google Assistant[xviii], of het bellen van een restaurant om een tafel te reserveren. Mag een computer zich voordoen als een mens die belt, of moet de computer altijd vermelden dat hij belt namens een mens? En hoe ‘menselijk’ willen we dat een computer klinkt?
AI toepassingsgebieden
Een range aan nieuwe technologieën valt onder de paraplu van AI. Vanuit bovengenoemde en andere thema’s is een breed scala van toepassingsdomeinen denkbaar. Zo wordt geëxperimenteerd met het gebruik van mixed reality voor toepassingen bij autonome schepen. Hiermee kan personeel gericht worden getraind, waardoor risico’s beter kunnen worden ingecalculeerd en zelfs afgedekt. Hieronder wordt in diverse toepassingsgebieden het gebruik van AI geïllustreerd.
Logistiek
Op het gebied van gamification heeft het landelijke transportbedrijf Post Kogeko samen met Scania een technisch support programma ontwikkeld waarbij met behulp van gamification concepten een gedragsverandering bij chauffeurs wordt gestimuleerd om duurzamer te rijden.
Post Kogeko en Scania – technisch support programma
“Het Technisch Support Programma stuurt op verbetering van het rijgedrag van chauffeurs door hen te confronteren met hun eigen rijstijl. Dit lijdt tot een betere rijstijl. Schades, onderhoudskosten, brandstofverbruik en dus CO2-uitstoot verminderen hierdoor. Het programma omvat een persoonlijke coaching van chauffeurs via individuele maandrapportages. Die geven de chauffeur een beeld van zijn prestaties. Deze prestaties vergelijken wij met een norm die afhankelijk is van het type vervoer en de gemiddelde rijsnelheid. Aandachtspunten zijn accelereren, gebruik van cruise control, stationair draaien, remgedrag, harde remmingen, hoge toeren en uitrollen.”[xix]
Verder kan worden gedacht aan virtual reality en augmented reality toepassingen met als doel logistieke stromen in kaart te brengen en verschillende scenario’s te simuleren. Op basis daarvan kunnen stromen aan de hand van specifieke parameters worden geoptimaliseerd.
Van ‘picking by voice’ naar ‘picking by vision’
“Albert Heijn is een powerhouse in logistiek. Zij waren de eerste met picking by voice (spraakgestuurde orders, red.) en testen nu picking by vision, een systeem met augmented reality. Met een speciale bril kun je items scannen en bijvoorbeeld zien waar ze in het dc moeten liggen…)”[xx]
Een ander voorbeeld raakt aan de zogenaamde cobot (‘collaborative robots’) waar robots steeds vaker ook gaan ‘samenwerken’ met mensen.
Collaborative Robots
“Tijdens de afgelopen LogiMAT in Stuttgart presenteerde Vanderlande een prototype van een piece picking robot. De material handling specialist benadrukt dat het vooral gaat om een cobot die in staat moet worden geacht om met de mens samen te werken”[xxi]
Gezondheidszorg
De gezondheidszorg is een sector waar de kosten de pan uit rijzen, een (groeiend) personeelstekort bestaat en het aantal zorgbehoevenden de komende jaren alleen nog maar zal stijgen met de verdergaande vergrijzing. In dit domein kan artificiële intelligentie duidelijk waarde toevoegen: van zorgrobots aan het bed tot (virtuele) simulaties voor zorgpersoneel om te oefenen.
Bevalrobot Victoria[xxii]
“De robot die complicaties bij bevallingen kan simuleren krijgt een menselijke ‘laag’. Ze kan straks flauwvallen, bloeden, in paniek raken of huilen. Dat is het ‘Virtual Humans’ Avatar-project waar het Máxima Medisch Centrum in Veldhoven aan meedoet. Victoria bevalt van haar baby, maar dat gaat niet goed. Ze krijgt een zware bloeding, haar bloeddruk daalt en haar hartslag stijgt. Victoria wordt bleek, valt bijna flauw en raakt in paniek. De artsen die rond haar bed staan moeten ingrijpen, en wel direct. Deze scène speelt zich af in de speciale bevalkamer van het Máxima Medisch Centrum in Veldhoven, waar ook de échte gecompliceerde bevallingen plaatsvinden. Alleen zijn Victoria en haar baby geen echte mensen, maar robots. Hier oefenen gynaecologen, verloskundigen en verpleegkundigen op extreme complicaties die weliswaar niet zo vaak voorkomen, maar wel levensbedreigend zijn voor moeder en kind. Met de trainingen leert het medisch team daarop snel en efficiënt te reageren. Maar hoe realistisch Victoria ook is, het blijft een robot. Dankzij een Europese subsidie van 7 miljoen euro worden moeder en baby virtueel tot leven gewekt. Over vier jaar dragen de medici in de kamer een 3D-bril en zien dan een echt mens op bed liggen. Iemand die bleek wordt bij bloedverlies, waarmee je kan praten, die reageert en die emoties toont. Zelfs het bloedverlies zelf wordt zichtbaar.”
Digitale media
In de context van fake news is het gebruik van artificiële intelligentie zeer relevant. Denk aan een avatar als nieuwslezer, maar ook in het automatisch, maar wel accuraat en betrouwbaar, genereren van nieuws.
Praktijkgericht onderzoek naar de ontwikkeling van een geautomatiseerde nieuwsredactie[xxiii]
“Het onderzoek richt zich enerzijds op de ontwikkeling van algoritmes (‘robots’) die automatisch teksten produceren en anderzijds op de impact van deze technologische ontwikkelingen op het nieuwsveld. De impact wordt onderzocht uit zowel het perspectief van de journalist als nieuwsconsument.
In nauwe samenwerking met Tilburg University ontwikkelt het lectoraat onder meer tools die het mogelijk maken om automatisch nieuwsverhalen te vertellen. Het onderzoek wordt binnen een consortium ondersteund door NDP Nieuwsmedia, de branche organisatie voor nieuwsmedia waar onder meer De Persgroep, RTL en ANP bij aangesloten zijn. Een gedeelte van het onderzoek heeft plaats bij de Telegraaf Media Groep. De Vereniging Voor Onderzoeksjournalisten (VVOJ) is betrokken bij de kennisdeling vanuit het project.
Het onderzoek komt voort uit de vakgebieden Media Studies, Media Design en ‘Natural Language Processing’ – het automatische genereren van taal. De toepassingen uit dit laatste vakgebied in het journalistieke veld nemen een vlucht in Amerika. In het werkveld staat deze ontwikkeling bekend als Automated Journalism of ‘robotjournalistiek’. Binnen Nederland en specifiek voor de Nederlandse taal zijn de ontwikkelingen op dit gebied echter nog zeer beperkt.”
Januskop
Artificiële intelligentie is een Januskop: het herbergt zowel een gevaar of vloek in zich (denk aan de schaduwkanten van het ‘social credit system’ in China), alsmede kansen en potentie om bij te dragen aan oplossingen voor grote maatschappelijke vraagstukken. Het ontwerp van de algoritmen die ten grondslag liggen aan de toepassingen is cruciaal om ethische vraagstukken in voldoende mate te borgen. De komende jaren zal blijken in hoeverre Europa hierin een trekkende rol weet te pakken.
[i] https://www.theguardian.com/world/2018/jun/28/chinas-social-credit-system-could-interfere-in-other-nations-sovereignty
[ii] https://www.nu.nl/gadgets/4192309/samsung-maakt-slimme-koelkast-met-cameras.html
[iv] PWC (2017). What’s the real value of AI for your business and how can you capitalise?, www.pwc.com/AI
[v]http://preview.thenewsmarket.com/Previews/PWC/DocumentAssets/476830.pdf?utm_source=e-mailnieuwsbrief&utm_medium=email&utm_campaign=AWTI+e-mail+alert
[vii] Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij (2017). ‘VR/AR: Hype of serieuze business?’, 6 juni, http://bom.instantmagazine.com/bom-special-issue/vrar-hype-of-serieuze-business/
[viii] https://www.mourik.com/projectsmarttooling
[ix] https://www.nrc.nl/nieuws/2016/02/26/zo-echt-dat-het-eng-wordt-1592646-a968729
[x] http://loupventures.com/intro-robotics-outlook-2025/, 2 juni 2017
[xi] Kolfschoten, R en M. Grooten (2015). Robotics: Ondersteunen, Assisteren en Samenwerken. Marktverkenning en mogelijkheden voor Brabant, BOM, maart, https://www.bom.nl/uploads/content/file/Robotics_Marktverkenning_en_mogelijkheden_voor_Brabant.pdf
[xii] http://smart-robotics.nl
[xiii] Oosterbaan, W. (2017). ‘Maak kennis met de cobot’, NRC, 24 oktober
[xiv] https://nl-nl.duolingo.com
[xv] http://www.marketsandmarkets.com/PressReleases/serious-game.asp
[xvi] Dutch Game Garden (2016). Games Monitor – the Netherlands 2015, https://www.dutchgamegarden.nl/project/games-monitor/
[xvii] Deloitte (2017). Technology Industry Outlook 2017, https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/us/Documents/technology-media-telecommunications/us-tmt-2017-technology-industry-outlook.pdf
[xviii] https://tweakers.net/nieuws/138405/google-assistant-kan-bedrijven-bellen-om-voor-gebruiker-afspraak-te-maken.html
[xix] http://www.post-kogeko.nl/nl/materieel/innovatie/technisch-support-programma
[xx] Walter Ploos van Amstel (2017). Kijk goed naar PICNIC, zij snappen het, tijdschrift Logistiek, september
[xxi] Tijdschrift Logistiek, september 2017
[xxii] https://www.ed.nl/veldhoven/robot-victoria-komt-tot-leven-in-veldhoven~a66d7f24b/
[xxiii]http://futuremedialab.nl/onderzoekrobotjournalistiek/automatische-nieuwsredactie/
Comments are closed.